Πνευματική Ιδιοκτησία : Άδεια Εκμετάλλευσης Έργου – Προσβολή και Προστασία
Πνευματική ιδιοκτησία: Η εδραίωση της τεχνολογίας και, δη, του διαδικτύου στην καθημερινότητά μας έχει διευκολύνει στο μέγιστο την αναζήτηση μιας πληθώρας αντικειμένων, γραπτού και προφορικού λόγου. Αρκετές, μάλιστα, είναι οι φορές που μας προσφέρεται πρόσβαση σε υλικό δίχως να συνεπάγεται κάποιο κόστος. Και αντίστροφα. Όταν κάποιος δημοσιοποιεί ένα οποιασδήποτε μορφής έργο του, γνωρίζει πως, ανά πάσα στιγμή, μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο καταχρασμού και εκμετάλλευσης προς ίδιον όφελος από οποιονδήποτε τρίτο, ακόμα και ιδιοποίησης. Φυσικά, μια τέτοια κακόβουλη ενέργεια δε χρειάζεται να γίνει απαραίτητα στον κυβερνοχώρο, απλώς παρατηρείται πως εκεί εντοπίζονται αρκετά περιστατικά τέτοιας φύσεως λόγω της ευκολίας αναρτήσεως που παρέχει και, ιδίως, της ανωνυμίας.
Οι προαναφερθέντες κίνδυνοι δε θα πρέπει να αποτελούν ανάχωμα για την προώθηση των έργων σας, εφόσον είστε δημιουργοί πάσης φύσεως προϊόντων της διάνοιας, αλλά ούτε και για την απόλαυση ξένων έργων, εάν εντάσσεστε απλώς στο καταναλωτικό κοινό ή αναζητείται πράγματα που σας ενδιαφέρουν μέσω του διαδικτύου. Ωστόσο, θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο να γνωρίζετε ορισμένες αρκετά βασικές πληροφορίες αναφορικά με τα δικαιώματα που εκπορεύονται από ένα έργο του πνεύματος ούτως ώστε, εάν είστε δημιουργός, να είστε ενήμερος για το τι εχέγγυα προστασίας σας παρέχει ο νόμος ενώ, εάν είστε απλός ενδιαφερόμενος, να γνωρίζετε τι είδους ενέργειες θα πρέπει να αποφεύγετε ώστε να μη βρεθείτε προ εκπλήξεων.
Καταρχάς, το σύνολο των αποκλειστικών δικαιωμάτων που έχει ο πνευματικός δημιουργός επί του έργου του συνιστά την πνευματική ιδιοκτησία, η οποία διακρίνεται σε περιουσιακή και ηθική. Τα περιουσιακά δικαιώματα που απορρέουν από ένα έργο διάνοιας και συνίστανται στην οικονομική εκμετάλλευση του έργου είναι αυτά που κατά κόρον απασχολούν λόγω, κυρίως, του μεταβιβάσιμου χαρακτήρα τους. Αντιθέτως, τα ηθικά δικαιώματα, που συνίστανται στον προσωπικό δεσμό του καλλιτέχνη με το έργο του, είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το πρόσωπο του δημιουργού και, ως εκ τούτου, άπτονται συνήθως ζητημάτων παράνομης ιδιοποίησης. Υπάρχει ειδική νομοθεσία που λειτουργεί ως δικλείδα ασφαλείας για την κατοχύρωση και διαφύλαξη των πνευματικών δικαιωμάτων, ο ν.2121/1993. Οι νομοθετικές αυτές επιταγές προστατεύουν όχι μόνο το δημιουργό αλλά και όσους έχουν αποκτήσει κάποιο συγγενικό δικαίωμα. Ειδικότερα, είναι αρκετά σύνηθες στη συναλλακτική πρακτική και επιχειρηματικό κόσμο ο δημιουργός να εκμεταλλεύεται οικονομικώς το έργο του μεταβιβάζοντας τα περιουσιακά επί αυτού δικαιώματα σε άλλους. Συνήθως αυτό επιτυγχάνεται δια της χορηγήσεως (αποκλειστικής ή μη) άδειας εκμετάλλευσης (άρθρο 13). Καθίσταται, λοιπόν, έκδηλη η ανάγκη εντάξεως στο ευρύτερο προστατευτικό πλαίσιο του ν.2121/1993 και των προσώπων (φυσικών ή νομικών) που έχουν αποκτήσει άδεια εκμετάλλευσης.
Σε πρώτο, λοιπόν, επίπεδο, ως καταναλωτικό κοινό ή απλοί χρήστες του διαδικτύου και επισκέπτες ιστοτόπων, οφείλετε να ελέγχετε τις πηγές σας, ιδίως όταν επιθυμείτε να αγοράσετε κάτι. Θα ήταν ιδιαίτερα ατυχές να προμηθευόσασταν ένα προϊόν το οποίο έχει κλαπεί από το δικαιούχο του και διατίθεται παρανόμως προς πώληση. Σημαντικό είναι, επίσης, να διακρίνετε το σκοπό χρήσης του. Εάν το θέλετε για να το απολαύσετε εσείς οι ίδιοι, με ενδεχομένως το κοντινό συγγενικό σας περιβάλλον, τότε δεν κινδυνεύετε να εγείρει κανείς αγωγή εναντίον σας (ιδιωτική χρήση). Εάν, όμως, το προορίζετε για δημόσια χρήση (άρθρα 18 παρ1 και 3 παρ2 ν.2121/1993) ενδέχεται να εγερθεί σε βάρος σας αγωγή με βαρύτατες κυρώσεις.
Ακόμα, ιδιαίτερα επιφυλακτική στάση θα πρέπει να τηρεί κανείς σε περίπτωση που ενδιαφέρεται να συνάψει κάποια συνεργασία με εταιρεία, ηλεκτρονική ή μη, που πωλεί έργα, όπως επί παραδείγματι ηχογραφημένα e-books, επιχειρηματική κίνηση που γνώρισε άνθιση κατά την ακμή της πανδημίας. Προβαίνοντας σε μια τέτοια συνεργασία, δίχως να ελέγξετε πρώτα εάν ο συμβαλλόμενός σας έχει τις απαιτούμενες άδειες, κινδυνεύετε να καταβάλλετε υψηλά ποσά αποζημίωσης στα πρόσωπα που δικαιούνται να εκμεταλλεύονται περιουσιακά το συγκεκριμένο έργο. Και ετούτο διότι με τις ενέργειές σας παραβιάζετε και εσείς, εξίσου, τα προστατευόμενα από την έννομη τάξη δικαιώματα του δημιουργού.
Πιο αναλυτικά, ο δημιουργός καθώς και οι κάτοχοι συγγενικού δικαιώματος προστατεύονται, όπως προελέχθη, από ένα πλέγμα νομοθετικών διατάξεων οι οποίες επισύρουν ποινές οικονομικού χαρακτήρα, χωρίς, όμως, να εκλείπει και η πρόβλεψη περί δυνατότητας προσωπικής κράτησης. Ειδικότερα, ο δικαιούχος μπορεί να αιτηθεί αναγνώριση της προσβολής, άρση της και παράλειψή της στο μέλλον (άρθρο 65 παρ1) για τη πνευματική ιδιοκτησία. Σημειωτέον πως είναι στη διακριτική ευχέρεια του ενάγοντος να διευκρινίσει με ποιον τρόπο και μέσο ή μέσα επιθυμεί να επέλθει η αναγνώριση. Αρκετά συνήθης είναι ο συνδυασμός δημόσιας δήλωσης στις επίσημες σελίδες της εταιρείας με την έκδοση δελτίου τύπου.
Επιπλέον, μπορεί να διεκδικήσει αποζημίωση για τη θετική ζημία (τα χρήματα που έχασε, επιβαρύνοντας, έτσι, το παθητικό του ισολογισμού του) ή (και) την αποθετική ζημία (άλλως διαφυγόντα κέρδη, δηλαδή τα χρήματα που θα μπορούσε να είχε λάβει εάν δε μεσολαβούσε η παράνομη ενέργεια) που υπέστη εξαιτίας ακριβώς της παράβασης αυτής (άρθρο 65 παρ2). Εναλλακτικώς, αντί αποζημιώσεως μπορεί να απαιτήσει την καταβολή του ποσού κατά το οποίο ο παρανόμως ενεργείσας κατέστη πλουσιότερος από την εκμετάλλευση αυτή ή αλλιώς την καταβολή του κέρδους που αποκόμισε (άρθρο 65 παρ3). Παράλληλα, δικαιούται να ζητήσει και ικανοποίηση ηθικής βλάβης (άρθρο 65 παρ2) για τη πνευματική ιδιοκτησία. Έχει, μάλιστα, κριθεί και νομολογιακά πως το νομικό πρόσωπο μιας, επί παραδείγματι εταιρείας, δικαιούται, ως φορέας εννόμων αγαθών, να αιτηθεί ικανοποίηση ηθικής βλάβης εφόσον η πράξη αυτή του παρανόμως ενεργείσαντος επενέργησε κατά τρόπο βλαπτικό στην εμπορική πίστη, υπόληψη και μέλλον της εταιρείας (78/2018 Εφ Θεσσ).
Σε περίπτωση, πάντως, μη συμμόρφωσης με τα παραπάνω αιτήματα, εφόσον έχουν διέλθει τη δικαστική οδό, δύναται να επιβληθεί χρηματική ποινή καθώς και προσωπική κράτηση (άρθρο 65 παρ4). Εάν πληρούνται οι αντίστοιχες προϋποθέσεις που τίθενται από τις σχετικές διατάξεις, δεν αποκλείεται ο δημιουργός ή κάτοχος συγγενικού δικαιώματος να καταφύγει και στο ν.146/1914 περί αθέμιτου ανταγωνισμού. Σημαντική είναι, τέλος, η δυνατότητα που προσφέρεται να αιτηθεί για γνωστοποίηση ειδικότερων στοιχείων στα οποία δεν έχει πρόσβαση, όπως των τραπεζικών, χρηματοοικονομικών ή εμπορικών εγγράφων του προσβολέα (άρθρο 63Α).
Συνεπώς, εάν εντάσσεστε σε μία από τις κατηγορίες των προστατευόμενων υποκειμένων του προαναφερθέντος νόμου, μπορείτε να κινηθείτε δικαστικώς διεκδικώντας το σύνολο, ή και ένα μέρος, αναλόγως των πραγματικών περιστατικών και των επιδιώξεων σας. Τα πνευματικά δικαιώματα είναι, αναμφίβολα, ένα ζήτημα μείζονος σημασίας που χαίρουν αυξημένης προστασίας και τα τελευταία χρόνια τους προσδίδεται ολοένα και μεγαλύτερη βαρύτητα. Χρήσιμο θα ήταν, λοιπόν, να είστε ενήμεροι και να γνωρίζετε, έστω και αδρομερώς, τα δικαιώματα και τις αντίστοιχες απαγορεύσεις που τα συνοδεύουν ούτως ώστε να μην εμπλακείτε, άθελά σας, σε κλοπή πνευματικών δικαιωμάτων και διωχθείτε δικαστικώς με συνέπειες βαρύτατες όπως αυτή της καταβολής υψηλών αποζημιώσεων μέχρι και προσωπικής κράτησης.
