Ανατροπή Δωρεάς εν ζωή λόγω προσβολής της νόμιμης μοίρας – Άρειος Πάγος
Ανατροπή δωρεάς. Στην προκειμένη περίπτωση ο γονέας με συμβόλαιο γονικής παροχής σε ανύποπτο χρόνο, ήτοι 13 χρόνια πριν το θάνατό του (που χαρακτηρίστηκε από το Εφετείο και τον Αρειο Πάγο) ως Δωρεά, παρείχε στο ένα από τα δύο τέκνα του ένα ακίνητο ιδιαίτερα μεγάλης αξίας. Κατά τον θάνατό του δεν άφησε κανένα περιουσιακό στοιχείο στο άλλο παιδί της με αποτέλεσμα να στραφεί εναντίον της υπερ ής η δωρεά. Η μεγαβίβαση αυτή κρίθηκε ότι δεν αποτελούσε μεταβίβαση λόγω ιδιαίτερου ηθικού καθήκοντος ούτε βέβαια λόγοι ευπρέπειας. Με την ίδια ως άνω απόφαση ο ΑΠ έκρινε ότι Δωρεές που έλαβαν χώρα σε χρόνο προγενέστερο των 10 ετών προ του θανάτου του διαθέτη συνυπολογίζονται στην αξία της κληρονομιαίας περιουσίας ως μέτρο υπολογισμού της νόμιμης μοίρας έστω και αν πραγματοποιήθηκαν από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον και λόγους ευπρέπειας.
Ποιες Δωρεές εν ζωή συμπεριλαμβάνονται στον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας;
Κατά τη διάταξη του άρθρου 1831 παρ. 2 του Α.Κ., που αφορά τον υπολογισμό της νομίμου μοίρας “στην κληρονομιά προσθέτονται, με την αξία που είχαν κατά το χρόνο της παροχής, ο,τιδήποτε ο κληρονομούμενος παραχώρησε, όσο ζούσε, χωρίς αντάλλαγμα σε μεριδούχο είτε με δωρεά είτε με άλλο τρόπο και επίσης οποιαδήποτε δωρεά που ο κληρονομούμενος έκανε στα τελευταία δέκα χρόνια πριν από το θάνατο του, εκτός αν την επέβαλαν λόγοι ευπρέπειας ή ιδιαίτερο ηθικό καθήκον”.
Ποιές δωρεές εν ζωή υπόκεινται σε ανατροπή δωρεάς;
Κατά δε τη διάταξη του άρθρου 1835 παρ.1 του ίδιου Κώδικα “κάθε δωρεά εν ζωή του κληρονομουμένου, η οποία κατά το άρθρο 1831 υπολογίζεται στην κληρονομιά, μπορεί να ανατραπεί εφόσον η κληρονομιά που υπάρχει κατά το χρόνο θανάτου του κληρονομουμένου δεν επαρκεί για να καλύψει τη νόμιμη μοίρα”. Από τις διατάξεις αυτές, σε συνδυασμό με εκείνες των άρθρων 1825 και 1836 ΑΚ, προκύπτει ότι, σε μέμψη υπόκεινται οι δωρεές, οι οποίες, σύμφωνα με το άνω άρθρο 1831 παρ. 2 ΑΚ, προστίθενται στην κληρονομιά για τον προσδιορισμό της και τον υπολογισμό βάσει αυτής της νομίμου μοίρας , δηλαδή κάθε δωρεά του κληρονομουμένου προς μεριδούχο οποτεδήποτε και αν έγινε ή προς τρίτο που πραγματοποιήθηκε κατά την τελευταία προ του θανάτου του δεκαετία, εκτός εάν η δωρεά έγινε από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον ή από λόγους ευπρεπείας, οπότε δεν προσβάλλεται ως άστοργη, έστω και αν θίγει τη νόμιμη μοίρα μεριδούχου.
Τι ισχύει για τις δωρεές που έγιναν από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον και πως προσδιορίζεται αυτό;
Δωρεά από ιδιαίτερο καθήκον, κατά την έννοια της ανωτέρω διατάξεως του άρθρου 1831 παρ.2 Α.Κ., θεωρείται εκείνη η οποία γίνεται από υποχρέωση του δωρητή προς το δωρεοδόχο, η οποία ανακύπτει από ιδιαίτερες συνθήκες και περιστάσεις και στηρίζεται στις επιταγές της ηθικής και της αλληλεγγύης και επομένως δεν υπάρχει στη δωρεά που γίνεται από γονέα στο τέκνο του ως ανταμοιβή για τις περιποιήσεις του, αφού μεταξύ αυτών υπάρχει νομική υποχρέωση, από το συγγενικό τους δεσμό. Από λόγους δε ευπρέπειας είναι η δωρεά που ανταποκρίνεται στις κοινωνικές συνήθειες ή τις απαιτήσεις της κοινής γνώμης ή γίνεται από κοινωνική υποχρέωση.
Ποια η διαφορά γονικής παροχής και δωρεάς και πως επηρεάζει τη νόμιμη μοίρα ως προς την ανατροπή δωρεάς;
Περαιτέρω, με τη διάταξη του άρθρου 1509 εδ. α’ του Α.Κ. ορίζεται, ότι “η παροχή περιουσίας στο τέκνο από οποιονδήποτε γονέα του, είτε για την δημιουργία ή τη διατήρηση οικονομικής ή οικογενειακής αυτοτέλειας, είτε για την έναρξη ή την εξακολούθηση επαγγέλματος αποτελεί δωρεά μόνο ως προς το ποσόν που υπερβαίνει το μέτρο, το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις”. Το μέτρο δε αυτό που καθορίζει, τον χαρακτήρα της γονικής παροχής ως δωρεάς, κρίνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση με βάση την περιουσιακή κατάσταση των γονέων, τον αριθμό των τέκνων και τις ανάγκες των τέκνων, την οικονομική κατάσταση των άλλων τέκνων κ.λ.π. (Α.Π. 491/2009, 500/2014 και 23/2015).
Τί γίνεται μετά την ανατροπή της δωρεάς;
Εφόσον το δικαστήριο κρίνει ότι έχει προσβληθεί η νόμιμη μοίρα του δικαιούχου σε συγκεκριμένο ποσοστό, τότε εάν η δωρεά δεν έχει τις ανωτέρω προϋποθέσεις, τις οποίες αξιολογεί το δικαστήρο της ουσίας κατά περίπτωση, ανατρέπει την δωρεά που έχει συντελεστεί κατά το ποσοστό προσβολής της νόμιμης μοίρας. ΠΡΑΚΤΙΚΑ, γίνεται συνδικαιούχος της περιουσίας το ποσοστό της ανατροπής.
Τι προθεσμία έχω για να καταθέσω την αγωγή μέμψης άστοργης δωρεάς προκειμένου να ανατρέψω δωρεές που προσβάλλουν τη νόμιμη μοίρα μου;
ΠΡΟΣΟΧΗ! η Αγωγή για τη μέμψη άστοργης δωρεάς πρέπει να κατατεθεί εντός 2 ετών από το θάνατο του κληρονομούμενου κατά το άρθρο 1836 παρ. 2, χωρίς να είναι αναγκαία η γνώση του θανάτου από οποιονδήποτε εμπλεκόμενο. Με την κατάθεση της αγωγής η παραγραφή διακόπτεται όσον αφορά τη συγκεκριμένη αξίωση.
